Psychoanalyse is intussen meer dan 125 jaar oud. Gelukkig heeft zij sindsdien niet stil gestaan. Sinds Freud’s ontdekking is zij onderworpen aan de analyse van tal van andere grote denkers die telkens hun sporen hebben nagelaten. Psychoanalyse vandaag is een stroming die het belang van haar theorie in de hedendaagse praktijk erkent en verdedigt. Basisconcepten als de hypothese van het onbewuste hebben intussen ingang gevonden in het bredere veld van de psychotherapie en daarbuiten. Desondanks worden deze concepten niet altijd op dezelfde manier begrepen noch toegepast. In deze reeks ga ik dieper in op veelgestelde vragen, vanuit een persoonlijke visie gebaseerd op tien jaar vrije praktijk.

Psychoanalyse is in de eerste plaats een techniek die ontrafelt. Waar Freud steeds uitging van aantoonbare, concrete trauma’s, is dit vandaag niet langer een voorwaarde. Dit bracht een radicale omschakeling met zich mee op het niveau van het onbewuste, dat letterlijk aan consistentie is gaan inboeten. De idee dat er zoiets bestaat als een onbewuste waarin dingen worden bewaard is een idee dat terecht op kritiek stoot. Deze interpretatie is een perfecte illustratie van het eigenlijke probleem: interpretatie as such. Als men uitgaat van een bewustzijn, aanvaardt men dat daar ook iets aan voorbijgaat, that’s it. Wat volgt, is dus onderwerp van… interpretatie. Een belangrijk effect van psychoanalytische psychotherapie is de herkenning en de erkenning van de subjectieve keuzes die men bij het interpreteren maakt.

De basishypothese is: dat er iets is, dat ons ontglipt. Wat dat exact is, is per definitie onbekend. Strikt genomen kunnen we dit niet achterhalen, omdat er geen a priori waarheid is gegeven. Wij moeten dit dus met mondjesmaat analyseren. Door te spreken, ontdekken wij ruimte voor interpretatie van datgene dat ons ontglipt als iets dat telkens op dezelfde plaats terugkeert en zich omzet in fixaties (verknopingen) op het niveau de betekenis (dit betekent dit). In complexe gevallen resulteren zulke verknopingen in symptomen. Symptomen zijn in de eerste plaats constructies die ons moeten helpen om te gaan met een complexe realiteit, tot wij eronder beginnen lijden. Om symptomen te verlichten, gaan wij met andere woorden beginnen spreken, gaan wij verknopingen (die tijdelijk horen te zijn) ontrafelen en onze interpretaties actualiseren.

Bekijkt men het vanuit deze hoek, dan zal men vaststellen dat de psychoanalytische psychotherapie meer gemeen heeft met andere stromingen dan men eerst geneigd is te denken. Een belangrijk verschil echter is de specifieke manier van spreken eigen aan de psychoanalytische psychotherapie. Die manier van spreken kan men vergelijken met het aan elkaar rijgen van woorden en het loskoppelen van daaraan gefixeerde betekenis die de ‘woordenflux’ ophoudt, opdat iets nieuws zou kunnen ontstaan. Hier laat ik het bij voor vandaag en pik ik volgende keer de draad weer op. Tot binnenkort